PRACA ORYGINALNA
Morfologia, właściwości i klasyfikacja gleb ściółkowych w Górach Stołowych i Karkonoszach
1
Katedra Biogospodarki Stosowanej, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Polska
2
Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Polska
Zaznaczeni autorzy mieli równy wkład w przygotowanie tego artykułu
Data nadesłania: 19-12-2024
Data ostatniej rewizji: 02-06-2025
Data akceptacji: 09-06-2025
Data publikacji online: 09-06-2025
Data publikacji: 09-06-2025
Autor do korespondencji
Adam Bogacz
Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Grunwaldzka 53, 50-357, Wrocław, Polska
Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Grunwaldzka 53, 50-357, Wrocław, Polska
Soil Sci. Ann., 2024, 75(4)206911
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Celem pracy było przedstawienie zróżnicowania gleb ściółkowych (folisols) w Górach Stołowych i Karkonoszach, ze szczególnym uwzględnieniem ich morfologii, wybranych właściwości oraz klasyfikacji zbiorowisk roślinnych. Przebadano łącznie 19 profili glebowych – 10 z Gór Stołowych i 9 z Karkonoszy. Łączna liczba przebadanych próbek wyniosła 78. Folic Histosols stwierdzono na różnych wysokościach – w Górach Stołowych (681–905 m n.p.m.) i w Karkonoszach (839–1408 m n.p.m.). Gleby te były związane ze specyficznymi typami krajobrazu: odsłonięciami skalnymi, zbudowanymi z wysoce odpornych na wietrzenie granitoidów, piaskowców i hornfelsów, gdzie rozwinęły się skaliste folisole (Skeletic Folic Mawic Histosol wg WRB 2022). Grubość tych gleb była na ogół mniejsza niż 30 cm. Na obszarach ze szczelinami skalnymi, dużymi głazami i rzeźbą typu „ruin form” rozwój gleb był znacznie wyraźniejszy – czasami przekraczający 60 cm. Te głębsze profile sklasyfikowano jako typowe folisole (Leptic Folic Rockic Histosol wg WRB 2022). W wielu profilach, szczególnie w Górach Stołowych, obecny był materiał ligninowy. Badane folisole cechowały się kwaśnym i bardzo kwaśnym odczynem. Zbiorowiska roślinne prawdopodobnie miały istotny wpływ na właściwości tych gleb.
REFERENCJE (61)
1.
Achuff, P.L., Coen, G.M. 1980. Subalpine cryosolic soils in Banff and Jasper National Parks. Canadian Journal of Soil Science 60(3), 579–581.
2.
Berg, B., Laskowski, R., 2006. Relationship between haloketone and lignin during decomposition. [In:] B. Berg and R. Laskowski (Eds.), Litter decomposition: A guide to carbon and nutrient turnover (pp. 114–118). Elsevier.
3.
Bochter, R., Zech, W., 1985. Organic compounds in cryofolists developed on limestone under subalpine coniferous forest, Bavaria. Geoderma 36(2), 145–157.
4.
Bogacz, A., 2005. Właściwości i stan przeobrażenia wybranych gleb organicznych Sudetów, Rozprawy CCXXVI, Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu.
5.
Bojko, O., Kabała, C., 2017. Organic carbon pools in mountain soils: Sources of variability and predicted changes in relation to climate and land use. Catena 149, 209–220. https://doi.org/10.1016/j.cate....
6.
Conteaux, M. M., Bottner, P., 1995. Litter decomposition, climate and litter quality. Trends in Ecology and Evolution 10(2), 63–66. https://doi.org/10.1016/S0169-....
7.
Czerwiński, J., 1985. Główne rysy rzeźby i rozwoju geomorfologicznego. [In:] A. John (Ed.), Karkonosze Polskie (pp. 53–76). Polska Akademia Nauk, Oddział we Wrocławiu; Karkonoskie Towarzystwo Naukowe w Jeleniej Górze. (in Polish with English abstract).
8.
Deenik, J., McClellan, A.T., 2007. Soil in Hawaii. Soil and Crop Management, SCM -20, 1–12.
9.
Dijkstra, F.A., Zhu, B., Cheng, W., 2021. Root effects on soil organic carbon: A double-edged sword. New Phytologist 230(1), 60–65. https://doi.org/10.1111/nph.17....
10.
Dutai, M.V., Godzina, A., Ravi, N., Vapulhulla A., Kartik, A. G. 2023. Chemical properties of soil in forest and non-forest land use in Bangalore rural forest division, Karnataka. Annual Plant and Soil Research 25(1), 110–119. https://doi.org/10.47815/apsr.....
11.
Drewnik, M., 2006. Effect of environmental conditions on the decomposition rate of cellulose in mountain soils. Geoderma 132, 116–130. https://doi.org/10.1016/j.geod....
12.
Dubicki, A., Głowacki, B., 2008. Klimat. [In:] A. Witkowski, B. M. Pokryszko, W. Ciężkowski (Eds.), Przyroda Parku Narodowego Gór Stołowych (pp.101–113). Wydawnictwo PNGS. (in Polish with English abstract).
13.
Duszyński, F., Migoń, P., 2015. Boulder aprons indicate long-term gradual and non-catastrophic evolution of clefted escarpments, Stołowe Mountains, Poland. Geomorphology 250, 63–77. https://doi.org/10.1016/j.geom....
14.
Fox, C.A., Preston, C.M., Fyfe, C.A., 1994. Micromorphological and 13C NMR characterization of a humic, lignic, and histic Folisol from British Columbia. Canadian Journal of Soil Science 74, 1–15.
15.
Gałka, B., Podlaska, M., Kabała, C., 2013. Forest habitats on dystric Cambisols developed from granite in the Stołowe Mountains. Sylwan 157(5), 385–394. https://doi.org/10.26202/sylwa....
16.
Glime, J.M., 2024. Roles of bryophytes in forest sustainability – Positive or negative? Sustainability 16(6), 2359. https://doi.org/10.3390/su1606....
17.
Goday-Fernandes, P.H., Souza, A.L.T., Tonaka, M.O., Sebastiani, R., 2021. Decomposition and stabilization of organic matter in an old-growth tropical riparian forest: Effect of soil properties and vegetation structure. Forest Ecosystems 8, 13. https://doi.org/10.1186/s40663....
18.
Goetz, J., 2012. Natural and anthropogenic controls of landslides on Vancouver Island [Master’s thesis]. Waterloo, Ontario, Canada.
19.
Gregory, P.J., 2022. Are plant roots only “in” soil or are they “of” it? Roots, soil formation and function. European Journal of Soil Science 73(1), 1–25. https://doi.org/10.1111/ejss.1....
20.
Hackman, K., Welty-Bernard, A., Rasmussen, C., Schwartz, E., 2009. Geologic control of soil carbon cycling and microbial dynamics in temperate conifer forest. Chemical Geology 267, 12–23. https://doi.org/10.1016/j.chem....
21.
IUSS Working Group WRB, 2022. World Reference Base for Soil Resources: International soil classification system for naming soils and creating legends for soil maps (4th ed.). International Union of Soil Sciences, Vienna, Austria.
22.
Jungen, J.R., Lewis, T., 1978. The Coastal Mountain Island. [In:] K. W. G. Valentine, P. N. Sprout, T. E. Baker, L. M. Lavkulich (Eds.), The Soil Landscape of British Columbia (pp. 101–121). BC Ministry of Environment, Resource Analysis Branch.
23.
Kabała, C., Bogacz, A., Łabaz, B., Szopka, K., Waroszewski, J., 2013. Różnorodność, dynamika i zagrożenie gleb. [In:] R. Knapik and A. Raj (Eds.), Przyroda Karkonoskiego Parku Narodowego (pp. 91–126). Wydawnictwo Karkonoskiego Parku Narodowego. (in Polish with English abstract).
24.
Kabała, C., Charzyński, P., Chodorowski, J., Drewnik, M., Glina, B., Greinert, A., ... and Waroszewski, J., 2019. Polish soil classification: Principles, classification scheme and correlations. Soil Science Annual 70(2), 71–97. https://doi.org/10.2478/ssa-20....
25.
Kabała, C., Gałka, B. 2019. Estimation of bulk density of the mountain soils from the organic carbon content. Sylwan 163(4), 320–327. https://doi.org/10.26202/sylwa....
26.
Kabała, C., Waroszewski, J., Bogacz, A., Łabaz, B., 2012. O specyfice bielic górskich. Soil Science Annual 63(2), 55–64. (in Polish with English abstract).
27.
Kącki, Z., Szymura, M., Świerkosz, K., Swacka, G., Pender, K., 2018. Roślinność Parku Narodowego Gór Stołowych. [In:] C. Kabała (Ed.), Góry Stołowe – przyroda i ludzie (pp. 311–326). (in Polish with English abstract).
28.
Kacprzak, A., Drewnik, M., Uzarowicz, Ł., 2006. Rozwój i kierunki przemian węglanowych gleb rumoszowych na terenie Pienińskiego Parku Narodowego. Pieniny – Przyroda i Człowiek 9, 41–50. (in Polish with English abstract).
30.
Kufmann, C., 2003. Soil types and aeolian dust in high-mountainous karst of the Northern Calcareous Alps (Zugspitzplatt, Wetterstein Mountains, Germany). Catena 53(3), 211–227. https://doi.org/10.1016/S0341-....
31.
Kwiatkowski, J., 1982. Skuteczne sraczki v Krkonosich. Actual rainfall in the Krkonose Mountains. Opera Corcontica 19, 45–64.
32.
Kwiatkowski, J., Hołdys, T., 1985. Klimat. [In:] A. John (Ed.), Karkonosze Polskie (pp. 117–144). Ossolineum. (in Polish with English abstract).
33.
Leal, F., Aburto, F., Agnilera, N., Echeverría, C., Gatica-Saavedra, P., 2023. Forest degradation modifies litter production, quality and decomposition dynamics in Southern temperate forest. Frontiers in Soil Science 3, 1111694. https://doi.org/10.3389/fsoil.....
34.
Lewis, T., Lavkulich, L.M., 1972. Some folisols in the Vancouver area, British Columbia. Canadian Journal of Soil Science 52(1), 91–98.
35.
Luttmerding, H.A., 1981. Soil of the Langley–Vancouver Map Area. RAB Bulletin 18, Report No. 15(3), 66–67.
36.
Łabaz, B., Gałka, B., Bogacz, A., Waroszewski, J., Kabała, C., 2014. Factors influencing humus forms and forest litter properties in the mid-mountains under the temperate climate of southwestern Poland. Geoderma 230-231, 265–273. https://doi.org/10.1016/j.geod....
37.
Łachacz, A., Bogacz, A., Glina, B., Kalisz, B., Mendyk, Ł., Orzechowski, M., Smólczyński, S., Sowiński, P., 2024. Origin, transformation, and classification of organic soils in Poland. Soil Science Annual 75(4), 195241. https://doi.org/10.37501/soils....
38.
Matteoda, M., Grand, S., Verrecchia, E.P., 2018. Decoupling of topsoil and subsoil controls on organic matter dynamics in the Swiss Alps. Geoderma 330, 41–51. https://doi.org/10.1016/j.geod....
39.
Miechówka, A., Drewnik, M., 2018. Rendzina soils in the Tatra Mountains, Central Europe: A review. Soil Science Annual 69(2), 88–100. https://doi.org/10.2478/ssa-20....
40.
Musielok, Ł., Kacprzak, A., Opyrchał, J., 2013. Właściwości i pozycja systematyczna gleb wytworzonych na ryolitach w Górach Kamiennych. Prace Geograficzne 135, 21–39. (in Polish with English abstract).
41.
Olleck, M., Reger, B., Ewald, J., 2020. Plant indicators for Folic Histosols in mountain forests of the Calcareous Alps. Applied Vegetation Science 23(2), 285–296. https://doi.org/10.1111/avsc.1....
42.
Piękoś-Mirkowa, H., Mirek, Z., 1996. Zbiorowiska roślinne. [In:] Z. Mirek (Ed.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego (pp. 237–274). Wydawnictwo Tatrzańskiego Parku Narodowego. (in Polish with English abstract).
43.
Pierret, A., Maeght, J. L., Clément, C., Montoroi, J. P., Hartmann, C., Gonkhamdee, S., 2016. Understanding deep roots and their functions in ecosystems: An advocacy for more unconventional research. Annals of Botany 118(4), 621–635. https://doi.org/10.1093/aob/mc....
44.
Sanborn, P., Bulmer, C., Geertsema, M., Smith, S., 2022. A proposed Folic subgroup for the Organic Cryosols. Canadian Journal of Soil Science 102, 811–816. https://doi.org/10.1139/GJSS-2....
45.
Scheer, M.B., Curico, G.R., Roderjan, C.V., 2011. Environmental functionalities of upper montane soils in Serra da Ingria, Southern Brazil. Revista Brasileira de Ciência do Solo 35, 1013–1026. https://doi.org/10.1590/S0100-....
46.
Skiba, S., Drewnik, M., Smuc, R., Prędki, R., 1998. Gleby Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Monografie Bieszczadzkie, 2, 80 + mapa. (in Polish with English abstract).
47.
Skiba, S., 1998. Gleby górskie w Systematyce Gleb Polski. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 464, 5–35. (in Polish with English abstract).
48.
Skiba, S., 2006. Pokrywa glebowa strefy wysokogórskiej Karpat i jej zagrożenia. Roczniki Bieszczadzkie 14, 201–214. (in Polish with English abstract).
49.
Skiba, S., Komornicki, T., 1983. Gleby organiczno-sufozyjne w Tatrach Polskich. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 34, 8–16. (in Polish with English abstract).
50.
Skiba, S., Szymański, W., Nędzka, M., Prędki, R., 2009. Inicjalne gleby (Lithic Leptosols) piętra połonin w Bieszczadach i Czarnohorze (Karpaty Wschodnie). Roczniki Bieszczadzkie 17, 357–366. (in Polish with English abstract).
51.
Skiba, S., Kacprzak, A., Szymański, W., Musielok, Ł., 2011. Walory przyrodnicze górskich gleb rumoszowych. Roczniki Bieszczadzkie 19, 335–348. (in Polish with English abstract).
52.
Skiba, S., Szymański, W., Prędki, R., 2014. Badania gleboznawcze w Karpatach Wschodnich i ich znaczenie w ochronie gleb Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Roczniki Bieszczadzkie 22, 129–140. (in Polish with English abstract).
53.
Sobik, M., Błaś, M., Migała, K., Godek, M., Nasiókowski, L., 2013. The Nature of the Karkonosze National Park. In: R. Knapik A. Raj (Eds.), Karkonoski Park Narodowy (pp. 147–186). Jelenia Góra.
55.
Ste-Marie, C., Paré, D., 1999. Soil pH and N availability effects on net nitrification in the forest floors of a range of boreal forest stands. Soil Biology and Biochemistry 31(11), 1579–1589.
56.
Stolarczyk, M., Musielok, Ł., Szymański, W., Drewnik, M., 2024. Morphology, properties, and classification of folisols in the Tatra Mountains. Soil Science Annual 75(4), 195239. https://doi.org/10.37501/soils....
57.
Szopka, K., Kabała, C., Karczewska, A., Jezierski, P., Bogacz, A., Waroszewski, J., 2016. The pools of soil organic carbon accumulated in the surface layers of forest soils in the Karkonosze Mountains, SW Poland. Soil Science Annual 67(2), 46–56. https://doi.org/10.1515/ssa-20....
58.
Telega, P., 2022. Gleby organiczne ściółkowe – geneza, właściwości i rola ekologiczna w ekosystemach górskich [Doctoral dissertation, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu]. (Manuscript in Polish with English abstract).
59.
Vaughan, K., McDaniel, P.A., 2009. Organic soils on basaltic lava flows in a cool, arid environment. Soil Science Society of America Journal 73(5), 1510–1518. https://doi.org/10.2136/sssaj2....
60.
Wojewoda, J., Białek, D., Bucha, M., Głuszyński, A., Gotowała, R., Krawczewski, J., Schutty, B., 2011. Geologiczne warunki środowiska przyrodniczego Parku Narodowego Gór Stołowych. [In:] T. Chodak, C. Kabała, J. Kaszubkiewicz, P. Migoń, J. Wojewoda (Eds.), Geologiczne warunki środowiska przyrodniczego Parku Narodowego Gór Stołowych (pp. 53–96). WIND. (in Polish with English abstract).
61.
Żołnierz, L., Wojtuń, B., 2013. Roślinność alpejska i subalpejska. [In:] R. Knapik and A. Raj (Eds.), Przyroda Karkonoskiego Parku Narodowego (pp. 241–278). Karkonoski Park Narodowy. (in Polish with English abstract).
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 2300-4975 |
| ISSN: | 2300-4967 |
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
