PL EN
PRACA ORYGINALNA
Gleby bielicowe – czarny koń podręczników czy białe plamy w wiedzy uczniów?
 
Więcej
Ukryj
1
Nicolaus Copernicus University in Toruń, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Department of Soil Science and Landscape Ecology, Lwowska 1 Str. 87-100, Toruń, Poland
 
2
10th Secondary School named after Prof. Stefan Banach, Św. Katarzyny 9 Sq., 87-100, Toruń, Poland
 
 
Data nadesłania: 08-08-2025
 
 
Data akceptacji: 01-11-2025
 
 
Data publikacji online: 01-11-2025
 
 
Data publikacji: 01-11-2025
 
 
Autor do korespondencji
Przemysław Charzyński   

Department of Soil Science and Landscape Ecology, Nicolaus Copernicus University in Toruń, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, ul. Lwowska 1, 87-100, Toruń, Polska
 
 
Soil Sci. Ann., 2025, 76(4)213838
 
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Gleby bielicowe, choć zajmują jedynie około 14% powierzchni lądowej Polski =i odgrywają ograniczoną rolę w produkcji rolnej, bardzo często omawiane są w szkolnych podręcznikach geografii. Ich wyrazista morfologa, charakteryzująca się łatwo rozpoznawalnym kontrastem barwnym pomiędzy poziomami glebowymi, może częściowo tłumaczyć dlaczego tak chętnie gleby te umieszczane są w podręcznikach. Celem niniejszego badania była ocena zarówno reprezentacji gleb bielicowych w aktualnych materiałach edukacyjnych (w szkołach podstawowych i średnich), jak i poziomu wiedzy uczniów kończących oba etapy kształcenia. Badanie obejmowało analizę treści trzynastu powszechnie używanych podręczników geografii (trzech dla szkoły podstawowej i dziesięciu dla szkoły średniej) z ogólnopolską ankietą wśród 569 uczniów szkół podstawowych i średnich. Wykorzystano zarówno pytania otwarte, jak i zamknięte wielokrotnego wyboru w celu oceny wiedzy dotyczących właściwości i wartości użytkowej oraz umiejętności rozpoznawania omawianych gleb przez ankietowanych uczniów. Analiza aktualnie stosowanych podręczników potwierdziła, że gleby bielicowe są najczęściej wymienianą jednostką glebową, dominując nad czarnoziemami, glebami płowymi, brunatnymi czy madami. Sposób ich prezentacji ogranicza się głównie do ilustracji wizualnych i ogólnych skojarzeń (np. niska żyzność, piaszczyste uziarnienie, użytkowanie leśne), przy minimalnym uwzględnieniu procesów powstawania, cech diagnostycznych czy właściwości chemicznych. Wyniki ankiety wykazały, że ponad jedna trzecia respondentów nie potrafiła podać ani jednego poprawnego skojarzenia z tymi glebami, a jedynie 13,4% poprawnie odpowiedziało na wszystkie cztery pytania zamknięte. Uczniowie szkół średnich osiągali lepsze wyniki od uczniów szkół podstawowych we wszystkich kategoriach, jednak nawet na wyższym poziomie edukacyjnym wiedza o cechach diagnostycznych i morfologii profilu glebowego pozostawała ograniczona. Do głównych błędnych przekonań należało przeszacowanie zasięgu gleb bielicowych, niewłaściwa ocena ich żyzności oraz wiązanie ich z węglanowym materiałem macierzystym. Uzyskane wyniki wskazują na trzy główne niedociągnięcia w edukacji glebowej: (1) zbyt statyczny sposób prezentacji gleb, koncentrujący się na wyglądzie i rozmieszczeniu zamiast na genezie i funkcjonalnych konsekwencjach; (2) ograniczony postęp w pogłębianiu treści między poziomem podstawowym a średnim; oraz (3) nieaktualne lub niespójne dane liczbowe w podręcznikach. Rozwiązanie tych problemów nie wymaga gruntownej reformy programu nauczania, lecz ukierunkowanych aktualizacji, obejmujących m.in. aktualne mapy, zwięzłe wyjaśnienia istoty i uwarunkowań procesu bielicowania oraz omówienia omawianych gleb w kontekście użytkowym i ochrony przyrody. Takie zmiany mogłyby zmniejszyć lukę między rozpoznawaniem nazwy a funkcjonalnym zrozumieniem gleb bielicowych, wzmacniając kompetencje „glebowe” uczniów w Polsce.
REFERENCJE (43)
1.
Bednarek, R., Charzyński, P., 2008. Problems encountered when classifying Podzol Soils of Poland using international classification WRB 1998 and 2006. Agrochimija i Gruntoznawstwo 69, 5‒9.
 
2.
Bednarek, R., Dąbrowski, M., Świtoniak, M., 2009. Antropogeniczne przekształcenia pokrywy glebowej w wybranych typach rzeźby młodoglacjalnej na przykładzie gminy Jeżewo. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 540, 139‒146. (in Polish).
 
3.
Capra, G.F., Ganga, A., Moore, A.F., 2017. Songs for our soils. How soil themes have been represented in popular song. Soil Science and Plant Nutrition 63(5), 517–525. https://doi.org/10.1080/003807....
 
4.
Charzyński, P., Urbańska, M. M., Franco Capra, G., Ganga, A., Holmes, P., Szulczewski, M., Baatar, U.-O., Boularbah, A., Bresilla, B., Cacovean, H., Datta, A., Gadsby, H., Gargouri, K., Gebrehiwot Gebregeorgis, E., Giani, L., Grover, S., Juliev, M., Kasparinskis, R., Kawahigashi, M., Kellermann, A., Kim, J. K.-H., Krótka, L., Kukuļs, I., Kunchulia, I., Laaouidi, Y., Leglize, P., Mouketou-Tarazewicz, D., Frank, M., Novák, T., Ortiz, J., Osuna-Vallejo, V., Penížek, V., Tomov, P., Prokofeva, T.V., Pulido, M.L., Recha, C.W., Reintam, E., Repe, B., Şahin, S., Salehi, M., Tankari Dan Badjo, A., Teperics, K., Törmänen, T., Tsyrybka, V., Vaisvalavičius, R., Vezzani, F., Zhang, S., 2022. A global perspective on soil-science education at third educational level: Knowledge, practice, skills and challenges. Geoderma 425, 116053. https://doi.org/10.1016/j.geod....
 
5.
Czępińska-Kamińska D., 1986. Zależność między rzeźbą terenu a typami gleb obszarów wydmowych Puszczy Kampinoskiej. [w:] Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe Kampinoskiego Parku Narodowego (1984–1985). Wyd. SGGW-AR, Warszawa, 5–71. (in Polish).
 
6.
Dokuchaev, V.V., 1879. Short historical description and critical analysis of the more important soil classifications. Travaux de la Société des Naturalistes de St. Pétersbourg, 10, 64‒67. (in Russian).
 
7.
Driessen, P., Deckers, J., Spaargaren, O., Nachtergaele, F. (Eds.), 2001. Lecture notes on the major soils of the world. (World Soil Resources Report; No. 94). FAO. https://edepot.wur.nl/82729.
 
8.
Farmer, V.C., 1982. Significance of the presence of allophane and imogolite in podzol Bs horizons for podzolization mechanisms: a review. Soil Science and Plant Nutrition 28(4), 571‒578.
 
9.
Hewitt, A.E., McEwen, W. M., Balks, M. R., Cox, N. R., 2021. Podzol soils. In A. E. Hewitt (Ed.), The soils of Aotearoa New Zealand (pp. 163–177). Springer.
 
10.
Jankowski, M., 2001. Warunki występowania, właściwości i geneza gleb śródwydmowych wzbogaconych w żelazo. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 52, supl., 49–64. (in Polish).
 
11.
Jankowski, M., 2014. The evidence of lateral podzolization in sandy soils of Northern Poland. Catena 112, 139‒147.
 
12.
Jankowski, M., Rutkowska, P.A., 2024. Podzolization in a 150-year chronosequence of soils under pine timber forest on inland dunes in the Toruń Basin (Northern Poland). Catena 247, 108551. https://doi.org/10.1016/j.cate....
 
13.
Janowska, E., Konecka-Betley, K., Czępińska-Kamińska, D., Okołowicz, M., 2002. Formy żelaza i glinu jako wskaźniki niektórych procesów glebotwórczych w Rezerwacie Biosfery Puszcza Kampinoska. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 53(3–4), 33–46. (in Polish).
 
14.
Kabała, C., 2001. Porównanie pojedynczej i sekwencyjnej ekstrakcji żelaza w glebach bielicowych Sudetów. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 52, suplement, 191–197. (in Polish).
 
15.
Kabała, C., Haase, T., 2004. Przejawy poligenezy gleb bielicowych wytworzonych z piaskowców kredowych Gór Stołowych. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 55(4), 39–50. (in Polish).
 
16.
Kabała, C., Charzyński, P., Chodorowski, J., Drewnik, M., Glina, B., Greinert, A., Hulisz, P., Jankowski, M., Jonczak, J., Łabaz, B., Łachacz, A., Marzec, M., Mendyk, Ł., Musiał, P., Musielok, Ł., Smreczak, B., Sowiński, P., Świtoniak, M., Uzarowicz, Ł., Waroszewski, J., 2019. Polish Soil Classification, 6th edition – principles, classification scheme and correlations. Soil Science Annual 70(2), 71–97. https://doi.org/10.2478/ssa201....
 
17.
Klinge, H., 1965. Podzol soils in the Amazon Basin. Journal of Soil Science 16(1), 95–103.
 
18.
Kõlli, R., Tõnutare, T., 2023. Leetunud muld on Eesti aasta 2023 muld (Podzolic soil is the Year 2023 soil of Estonia). Journal of Agricultural Science 1 (XXXIV), 61–70.
 
19.
Konecka-Betley, K., Czępińska-Kamińska, D., Janowska, E., Okołowicz, M., 2002. Formy żelaza i glinu jako wskaźniki niektórych procesów glebotwórczych w Rezerwacie Biosfery Puszcza Kampinoska Gleby strefy ochrony ścisłej i częściowej w Rezerwacie Biosfery Puszcza Kampinoska. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 53, 3–4, 5–22. (in Polish).
 
20.
Kowalczyk, E., Miechówka, A., 2001. Klasyfikacja kwaśnych gleb Babiogórskiego Parku Narodowego na podstawie profilowego rozmieszczenia różnych form żelaza. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 52, suplement, 127–134. (in Polish).
 
21.
Kowalkowski, A., 2002. Wskaźniki ekochemicznego stanu gleb leśnych zagrożonych przez zakwaszanie, [w:] Jóźwiak M., Kowalkowski A. (red.), Regionalny Monitoring Środowiska Przyrodniczego, 3, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, s. 31–43. (in Polish).
 
22.
Kuligiewicz, A., Szymański, W., Bindeman, I., Kowalik-Hyla, M., Ciesielska, Z., Ziemiański, P.P., Różański, K., 2024. Links between environmental conditions and pedogenic phyllosilicates in Podzols in the Tatra Mountains (Poland) – I. Mineralogy. Geoderma 449, 116981. https://doi.org/10.1016/j.geod....
 
23.
Lundström, U.V., Van Breemen, N., Bain, D., 2000. The podzolization process. A review. Geoderma 94(2‒4), 91‒107.
 
24.
Martinez, P., Giannini, P.C.F., Lopes-Mazzeto, J.M., Andrade, G.R.P., Gandini, R., Marini, F.S., Vidal-Torrado, P., 2025. Sedimentary facies drive the development of organic-rich Podzols from a tropical barrier island. Catena 255, 109045. https://doi.org/10.1016/j.cate....
 
25.
Medwedski, S., Milbert, G., Bosold, M., Mathews, J., Kruse, K., 2025. The ‘Soil of the Year’ Campaign in Germany ‒ Experiences from over 20 Years of Public Relations Work for Soil Awareness. Land 14, 1250. https://doi.org/10.3390/land14....
 
26.
Mokma, D.L., Buurman, P., 1982. Podzols and podzolization in temperate regions (ISM Monograph 1). International Soil Museum.
 
27.
Musielok, Ł., Drewnik, M., Szymański, W., Stolarczyk, M., Gus-Stolarczyk, M., Skiba, M., 2021. Conditions favoring local podzolization in soils developed from flysch regolith – A case study from the Bieszczady Mountains in southeastern Poland. Geoderma 381, 114667. https://doi.org/10.1016/j.geod....
 
28.
Polish Soil Classification (Systematyka gleb Polski), wyd. 2, 1959. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 7(2). (in Polish).
 
29.
Polish Soil Classification (Systematyka gleb Polski), wyd. 3, 1974. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 25(1). (in Polish).
 
30.
Polish Soil Classification (Systematyka Gleb Polski), 2019. Soil Science Society of Poland, Commission on Soil Genesis, Classification and Cartography. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, Wrocław – Warszawa: 235 pp. (in Polish).
 
31.
Ramann, E., 1911. Kolloid studien bei bodenkundlichen Arbeiten. Kolloidchemische Beihefte, 2(8), 285‒303. (in German).
 
32.
Sanborn, P., Lamontagne, L., Hendershot, W., 2011. Podzolic soils of Canada: Genesis, distribution, and classification. Canadian Journal of Soil Science 91, 843–880.
 
33.
Sauer, D., Sponagel, H., Sommer, M., Giani, L., Jahn, R., Stahr, K., 2007. Podzol: Soil of the year 2007 ‒ A review on its genesis, occurrence, and functions. Journal of Plant Nutrition and Soil Science 170(5), 581–597.
 
34.
Sewerniak, P., Jankowski, M., 2021. Selected problems of sustainable management of rusty soils in forestry. Soil Science Annual 72(4), 143477. https://doi.org/10.37501/soils....
 
35.
Skiba, M., 2000. Mineral composition of the Podzols from the Tatra Mts. Prace Specjalne Polskiego Towarzystwa Mineralogicznego 17, 240–242.
 
36.
Stevens, J.H., Wilson, M.J., 1970. Alpine podzol soils on the Ben Lawers Massif, Perthshire. Journal of Soil Science 21(1), 85–95.
 
37.
Sykuła, M., Jankowski, M., Mendyk, Ł., Dąbrowski, M., Jasińska, J., Michalak, J., Michalski, A., Pindral, S., Bednarek, R., 2019. Wczoraj i dziś. Mapy gleb Polski 1:300 000 – próba adaptacji do Systematyki gleb Polski (Yesterday and today. Polish soil maps 1:300 000 – an attempt to adapt to the Polish Soil Systematics). [In:] Bartmiński, P., Dębicki, R. (Eds.), 30th Congress of the Polish Soil Science Society – Soil, the source of life, Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Lublin, 108–109. (in Polish).
 
38.
Świtoniak, M., Jankowski, M., Bednarek, R. (Eds.), 2014. Antropogeniczne przekształcenia pokrywy glebowej Brodnickiego Parku Krajobrazowego. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. (in Polish).
 
39.
Tomaszewski, J., 1957. Dynamika typologicznych procesów glebowych. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 6. (in Polish).
 
40.
Urbańska, M., Świtoniak, M., Charzyński, P., 2021. Rusty soils ‒ “Lost” in school education. Soil Science Annual 72(4), 143466. https://doi.org/10.37501/soils....
 
41.
Urbańska, M., Charzyński, P., Świtoniak, M., 2022. Alluvial soils: A stream into soil awareness. Soil Science Annual 73(4), 152484. https://doi.org/10.37501/soils....
 
42.
Urbańska, M., Charzyński, P., Kolejka, J., Yilmaz, D., Şahin, S., Peter, K., Gatsby, H., 2022a. Environmental threats and geographical education: Students’ sustainability awareness ‒ Evaluation. Education Sciences 12(1), Article 1. https://doi.org/10.3390/educsc....
 
43.
Wiliams, W., 1950. Gleboznawstwo. PWRiL. Warszawa. (in Polish).
 
eISSN:2300-4975
ISSN:2300-4967
Journals System - logo
Scroll to top