PRACA ORYGINALNA
Utrata użytków rolnych w województwie dolnośląskim: skala i struktura wyłączeń gruntów rolnych na przykładzie czarnych ziem wrocławskich
1
Instytut Nauk o Glebie, Żywienia Roślin i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Polska
2
Instytutu Nauk o Glebie, Żywienia Roślin i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Polska
3
Dyrekcja, Dolnośląskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych we Wrocławiu, Polska
Data nadesłania: 01-08-2025
Data ostatniej rewizji: 26-11-2025
Data akceptacji: 30-12-2025
Data publikacji online: 30-12-2025
Data publikacji: 30-12-2025
Autor do korespondencji
Beata Łabaz
Instytutu Nauk o Glebie, Żywienia Roślin i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Polska
Instytutu Nauk o Glebie, Żywienia Roślin i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Polska
Soil Sci. Ann., 2025, 76(4)216248
SŁOWA KLUCZOWE
Użytki rolneCzarne ziemieKlasy bonitacyjneWyłączanie gleb z użytkowania rolniczegoPresja inwestycyjna
STRESZCZENIE
Jednym z najważniejszych problemów związanych z utrzymaniem zasobów glebowych jest ich utrata poprzez procesy urbanizacji i industrializacji. Zajmowanie kolejnych obszarów pod zabudowę przemysłową, mieszkaniową oraz pod drogi stanowi niebezpieczny dla środowiska i społeczeństwa proces, którego skutki nie są należycie dostrzegane i oceniane. W pracy dokonano analizy przebiegu tego procesu w skali kraju, województwa dolnośląskiego oraz podwrocławskiej gminy Kobierzyce, która z uwagi na wyjątkowo wysoki udział gleb klas bonitacyjnych I–III i jednocześnie wysoką antropopresję może stanowić modelowy obszar badawczy dla tego typu zjawisk. Badania w skali kraju oraz województwa dolnośląskiego oparto o dane z Roczników Statystycznych Rolnictwa z lat 2014–2023 natomiast w skali gminy Kobierzyce o decyzje dotyczące wyłączeń gruntów z lat 2004–2015 oraz bazę danych ewidencyjnych Ewidencji Gruntów i Budynków. Analizowano wielkość wyłączeń według klas bonitacyjnych oraz celów, na które przeznaczane były poszczególne kontury. Ustalono, że o ile w skali kraju, powierzchnia wyłączeń w gruntach należących do klas uznanych za chronione jest, w przybliżeniu, proporcjonalna do ich udziałów w areale gleb to już w województwie dolnośląskim gleby klas chronionych są wyraźnie częściej wyłączane z użytkowania niżby to wynikało z ich udziału w całości areału gruntów rolnych. Na podstawie zgromadzonych danych dotyczących gminy Kobierzyce ustalono, że w latach 2000–2015 aż 97,9% powierzchni gruntów rolnych wyłączonych w gminie z użytkowania dotyczyło gleb klas I–III, z czego zdecydowana większość były to czarne ziemie wrocławskie. Autorzy wykazują konieczność wprowadzenia istotnych zmian w ustawie o ochronie gruntów, tak aby uczynić z niej skuteczne narzędzie prawne ochrony cennych zasobów przyrodniczych. Jednocześnie dowodzą, że lokowanie inwestycji na gruntach wysokich klas bonitacyjnych jest w dłuższej perspektywie czasowej ekonomicznie nieuzasadnione i społecznie nieodpowiedzialne.
REFERENCJE (89)
1.
Albrecht, C., Kühn, P., 2011. Properties and formation of Black Soils on the Island of Poel (NE Germany). Quaternary International 243(2), 305–312. https://doi:10.1016/j.quaint.2....
2.
Aleksandrowski, P., Mazur, S., 2002. Collage tectonics in the northeasternmost part of the variscan belt: the Sudetes, Bohemian Massif. Geological Society of London, Special Publications 201(1), 237–277. https://doi:10.1144/GSL.SP.200....
3.
Bieluk, J., 2015. Instrumenty finansowe ochrony gruntów rolnych i leśnych. Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo 318. https://www.repozytorium.uni.w....
4.
Bruegmann R., 2005. Sprawl. A compact History. The University of Chicago Press, Chicago.
5.
Chettry, V., 2023. A critical review of urban sprawl studies. Journal of Geovisualization and Spatial Analysis 7.2, 28. https://doi.org/10.1007/s41651....
6.
Chodorowski, J., Bartmiński, P., Plak, A., Dębicki, R., 2019. Chernozems of Lubelszczyzna (eastern Poland). Soil Science Annual 70(3), 258–269. https:// doi:10.2478/ssa-2019-0023.
7.
Dokuchajew W.W., 1883. Russkij Chernozem. Sankt Petersburg [In: Eckmeier E., Gerlach R., Gehrt E., Schmidt M. W. I. 2007: Pedogenesis of Chernozems in Central Europe – A review. Geoderma 139, 288–299]. https://doi.org/10.1016/j.geod....
8.
Dudek, M., Waroszewski, J., Kabała, C., Łabaz, B., 2019. Vertisols properties and classification in relation to parent material differentiation near Strzelin (SW Poland). Soil Science Annual 70 (2), 158–169. https://doi: 10.2478/ssa-2019-0014.
9.
Dzun, W., 2012. Changes in the degree of agricultural land use in Poland in view of system changes and European Union integration. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej 330.1, 18–39.
10.
Eden, M., Gerke, H. H., Houot, S., 2017. Organic waste recycling in agriculture and related effects on soil water retention and plant available water: a review. Agronomy for Sustainable Development 37, 1–21. https://doi:10.1007/s13593-017....
11.
Freibauer, A., Rounsevell, M. D., Smith, P., Verhagen, J., 2004. Carbon sequestration in the agricultural soils of Europe. Geoderma 122(1), 1–23. https://doi:10.1016/j.geoderma....
12.
Gąsior, J., Partyka, A., 1999. Chernozems in the South-Eastern Poland and their degradation. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 467, 395–404.
14.
Głębocki, B., Kacprzak, E., 2020. Użytki rolne w strukturze użytkowania ziemi w Polsce w XXI wieku. Studia Obszarów Wiejskich 57, 51–66. https://doi.org/10.7163/SOW.57....
16.
Główny Urząd Statystyczny (GUS), Rocznik Statystyczny Leśnictwa 2024, Warszawa 2024.
17.
Główny Urząd Statystyczny (GUS), Vademecum Gminy Kobierzyce, Warszawa, 2019. https://stat.gov.pl.
18.
Górska, J., Michna, W., 2010. Ubytek użytków rolnych na cele pozarolnicze w Polsce. Wieś i Rolnictwo 4(149), 57–74. http://ageconsearch.umn.edu.
19.
IUSS Working Group WRB, 2022. World reference base for soil resources: International soil classification system for naming soils and creating legends for soil maps. International Union of Soil Sciences (IUSS), Vienna, Austria. https://files.isric.org/public....
20.
Kabała C i in., 2015a. Soils of Lower Silesia: origins, diversity and protection. PTG. PTSH. Wrocław. ISBN 978-83-934096-4-8.
21.
Kabała, C., 2019a. Chernozem (czarnoziem)–soil of the year 2019 in Poland. Origin, classification and use of chernozems in Poland. Soil Science Annual 70(3), 184–192. http://ssa.ptg.sggw.pl/issues/....
22.
Kabała, C., Charzyński, P., Chodorowski, J., Drewnik, M., Glina, B., Greinert, A., ..., Waroszewski, J., 2019b. Polish soil classification: Principles, classification scheme and correlations. Soil Science Annual 70(2), 71–97. https://doi.org/10.2478/ssa-20....
23.
Kabała, C., Płonka T., Przekora A., 2015b. Vertic properties and gilgai-related subsurface features in soils of south-western Poland. Catena 128, 95–107. http://dx.doi.org/10.1016/j.ca....
24.
Kabała, C., Przybyl, A., Krupski, M., Labaz, B., Waroszewski, J., 2019d. Origin, age and transformation of Chernozems in northern Central Europe–New data from Neolithic earthen barrows in SW Poland. Catena 180, 83–102. https://doi.org/10.1016/j.cate....
25.
Karwińska, A., Kudłacz, M., Węcławowicz, G., 2017. Dysfunkcje i eufunkcje amorficznego rozlewania miast w Polsce–perspektywa badawcza. Studia komitetu przestrzennego zagospodarowania kraju PAN 174, 94–102.
26.
Keys to Soil Taxonomy, Soil Survey Staff, 2022. 13th ed. USDA-Natural Resources Conservation Service, Washington, DC. https://www.nrcs.usda.gov/site....
27.
Kijowski, D.R., 2012. Ochrona gruntów rolnych-prawda czy fikcja? In: Z zagadnień prawa rolnego, cywilnego i samorządu terytorialnego. Księga jubileuszowa Profesora Stanisława Prutisa, red. J. Bieluk, A. Doliwa, A. Malarewicz-Jakubów, T. Mróz. Temida 2 przy współpracy i wsparciu finansowym Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku 116–132.
28.
Koliński, K., 2024. Plan ogólny gminy. Potencjalne narzędzie ochrony gruntów rolnych. Wieś i Rolnictwo 203(2), 85–99. https://doi:10.53098/wir.2024.....
29.
Kondracki, J., 2002. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
30.
Kowaliński, S., 1952. Czarne ziemie wrocławskie (ich własności, wartość użytkowo-rolnicza i geneza). Roczniki Gleboznawcze - Soil Science Annual 2, 59–91.
31.
Kowaliński, S., Huczyński, B., 1979. Gleboznawcza charakterystyka czarnych ziem wrocławskich. [W: Konferencja Naukowo-Techniczna. Potencjalne możliwości wzrostu produkcji roślinnej na czarnych ziemiach wrocławskich. Wrocław.
32.
Krasowicz, S., Oleszek, W., Horabik, J., Dębicki, R., Jankowiak, J., Stuczyński, T., Jadczyszyn, J., 2011. Racjonalne gospodarowanie środowiskiem glebowym Polski. Polish Journal of Agronomy 7, 43–58. https://iung.pl/PJA/wydane/7/P....
33.
Kulczycka-Leciejewiczowa, A., 1993. Neolithic Settlement in South-Western Poland. An Outline of Spatial Organization. Polish Academy of Sciences, Wroclaw, Poland. 223 pp.
34.
Łabaz, B., Kabała, C., 2014. Geneza, właściwości i klasyfikacja czarnych ziem w Polsce. Soil Science Annual 65(2), 80–90. https://doi: 10.2478/ssa-2014-0012.
35.
Labaz, B., Hartemink, A. E., Zhang, Y., Stevenson, A., Kabała, C., 2024a. Organic carbon in Mollisols of the world − A review. Geoderma 447, 116937. https://doi.org/10.1016/j.geod....
36.
Labaz, B., Kabała, C., Waroszewski, J., Dudek, M., Bogacz, A., Gruszka, D., Mlynek, S., 2022a. Medium-term transformation of Chernozems under broadleaf forests in the temperate climate of south-east Poland. Geoderma Regional 30, e00535. https://doi.org/10.1016/j.geod....
37.
Labaz, B., Kabała, C., Waroszewski, J., Jezierski, P., Bogacz, A., Matuszak M., 2025. Fertility status of Chernozems and Phaeozems under different moisture regimes in south-west Poland. Geoderma Regional 41, e00949. https://doi.org/10.1016/j.geod....
38.
Labaz, B., Kowalska, J. B., Kabała, C., Kobierski, M., Waroszewski, J., Dudek, M., Szopka, K., Gruszka, D., 2024b. Distribution and pools of soil organic carbon in chernozemic soils impacted by intensive farming and erosion in the loess plateau in south-east Poland. Agronomy 14(11), 2544. https://doi.org/10.3390/agrono....
39.
Lal, R., 2020. Soil organic matter and water retention. Agronomy Journal 112(5), 3265–3277.
40.
Liu, L., Meng, L., 2020. Patterns of urban sprawl from a global perspective. Journal of Urban Planning and Development 146(2), 04020004. https://doi.org/10.1061/(ASCE)....
41.
Luty, L., Musiał, K., Zioło, M., 2021. The role of selected ecosystem services in different farming systems in Poland regarding the differentiation of agricultural land structure. Sustainability 13(12), 6673. https://doi.org/10.3390/su1312....
42.
Malkiewicz, M., Tomaszewska, K., Sadowski, K., 2010. An attempt to reconstruct the natural environment in the Late Vistulian–Holocene in Domasław near Wrocław. In: Żurek, S. (Ed.), Interdisciplinary Investigation – Past, Today and Future of Natural Science. Proceedings of the Conference. Jan Kochanowski University, Kielce, Poland, 81–82.
43.
Mastalska-Cetera, B., Akincza, M., 2017. Przekształcenia gruntowe zachodzące w procesie rozwoju wybranych gmin strefy podmiejskiej Wrocławia. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, I/2, 275–288. http://dx.medra.org/10.14597/i....
45.
Milczarek-Andrzejewska, D., Wilkin, J., Marks-Bielska, R., Czarnecki, A., Bartczak, A. 2020. Agricultural Land-use Conflicts: An Economic Perspective, Gospodarka Narodowa. The Polish Journal of Economics 304(4), 5–31.
46.
Monitoring, 2020. Monitoring of the chemical status of arable soils in Poland - Monitoring chemizmu gleb ornych Polski. GIOŚ, IUNG-PIB. https://www.gios.gov.pl/chemiz....
47.
Musztyfaga, E., 2013. Właściwości fizyczne i fizykochemiczne gleb czarnoziemnych i płowoziemnych na obszarze Równiny Wrocławskiej. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, praca magisterska, maszynopis.
48.
National Centres for Environmental Information. National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA). https://www.ncei.noaa.gov/acce....
49.
Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2024 r. w sprawie wartości wskaźnika dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w gminie i wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin na rok 2025. https://isap.sejm.gov.pl/isap.....
50.
Ochal, P., 2015. Current state and changes of soil fertility in Poland. Studia i Raporty IUNG-PIB. 45, 19, 9–25.
51.
Orth, A., 1872. Geognostische Durchforschung des Schlesischen Schwemmlandes zwischen dem Zobtener und Trebnitzer Gebirge nebst analytischen und petrographischen Bestimmungen sowie einer Uebersicht von Mineral-Gestein und Bodenanalysen. Wiegandt Hempel, Berlin.
52.
Pimentel, D., et al., 1995. Environmental and economic costs of soil erosion and conservation benefits. Science 267.520, 1117–1123.
53.
Plan Urządzeniowo-Rolny Gminy Kobierzyce. Opracowany przez Dolnoślaskie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych. Wrocław 2009.
54.
Powiatowy Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej we Wrocławiu. 2023. Ewidencja Gruntów i Budynków — dane zbiorcze dla gminy Kobierzyce, stan na 2023 r. https://kobierzyce.geoportal-k....
57.
Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich 2008, Wydawnictwo GUS, Warszawa 2009.
58.
Rokicki, J., 1952. Conditions of silty sediments and loess occurrence in the Lower Silesia. Annales UMCS, Series B(5), 53–95.
59.
Roszkowska-Mądra, B., 2020. Analiza zmian użytkowania gruntów rolnych w Polsce po 1990 roku. W: Instytucjonalne i strukturalne aspekty rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Księga poświęcona pamięci dr hab. Adama Sadowskiego Profesora Uniwersytetu w Białymstoku, red. nauk. R. Przygodzka, E. Gruszewska, Białystok, pp. 183–199 https://doi:10.15290/isarrow.2....
60.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 11 kwietnia 2005 r. w sprawie ogłoszenia Protokołu z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzonego w Kioto dnia 11 grudnia 1997 r. (Dz.U. 2005, nr 203, poz. 1684). https://isap.sejm.gov.pl/isap.....
61.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 16 maja 1996 r. w sprawie ogłoszenia Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu. Dz.U. 1996, nr 53, poz. 238. https://isap.sejm.gov.pl/isap.....
72.
Strategia rozwoju gminy Kobierzyce do roku 2030. Urząd Gminy Kobierzyce „Efficon sp. z o.o. sp.k. 2020.
73.
Stuczyński, T., Łopatka, A., 2009. Prognoza przekształceń gruntów rolnych na cele związane z urbanizacją w perspektywie roku 2030. Studia i Raporty IUNG-PIB, Puławy 14, 259–271.
74.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kobierzyce uchwała nr XXIV/304/12 Rady Gminy Kobierzyce z dnia 23 Listopada 2012 roku.
75.
Szafranek, A., Bielska, A., 2011. Zasoby, użytkowanie i ochrona gleb Polski w kontekście ich wielofunkcyjności. Studia komitetu przestrzennego zagospodarowania kraju PAN 142, 116–124.
76.
Tomaszewski, J., 1952. Stadia rozwojowe niektórych rodzajów (typów) gleb. Roczniki Gleboznawcze - Soil Science Annual 2, 28–46.
77.
Tomczyk, A.M., Bednorz, E. (Eds.), 2022. Atlas klimatu Polski (1991–2020). Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
78.
Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Województwo dolnośląskie. Podregion wrocławski. Podstawowe dane statystyczne, Wrocław 2024. https://wroclaw.stat.gov.pl/za....
79.
Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. „O podatku rolnym” (Dz.U. 2024. poz 1176.). https://isap.sejm.gov.pl/isap.....
80.
Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2021 r., poz. 1990, z późn. zm). https://isap.sejm.gov.pl/isap.....
81.
Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Dz. U. 1995 Nr 16 poz. 78. https://isap.sejm.gov.pl/isap.....
82.
Ustawa z dnia 5 lutego 2015 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r. poz. 1945). https://isap.sejm.gov.pl/isap.....
83.
Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 poz. 1688). https://isap.sejm.gov.pl/isap.....
84.
Ustawa z dnia 8 lutego 2023 r. o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 (Dz.U. z 2023 r. poz. 412). https://isap.sejm.gov.pl/isap.....
85.
Van Pelt, R.S., Hushmurodov, S.X., Baumhardt, R.L., Chappell, A., Nearing, M.A., Polyakov, V.O., Strack, J.E., 2017. The reduction of partitioned wind and water erosion by conservation agriculture. Catena 148, 160–167. http://dx.doi.org/10.1016/j.ca....
86.
Warczewska, B., Warczewski, W., 2017. Analiza struktury użytkowania gruntów we wrocławskim obszarze funkcjonalnym. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich. Nr I/2/2017, 319–332. Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi. http://dx.medra.org/10.14597/i....
87.
Waroszewski, J., Pietranik, A., Sprafke, T., Kabała, C., Frechen, M., Jary, Z., Kot, A., Tsukamoto, S., Meyer-Heintze, S., Krawczyk, M., Łabaz, B., Schultz, B., Kochergina, Y.V.E., 2021. Provenance and paleoenvironmental context of the Late Pleistocene thin aeolian silt mantles in southwestern Poland–A widespread parent material for soils. Catena 204, 105377. https://doi.org/10.1016/j.cate....
88.
Woźniak-Waszak, S., Sobecki, T., 2024. Wykonywanie gleboznawczej klasyfikacji gruntów-potrzebne zmiany w prawie geodezyjnym i kartograficznym. Kontrola Państwowa, 69(1 (414)), 119–127. https://doi: 10.53122/ISSN.0452-5027/2024.1.07.
89.
Zaręba, A.D., Próchnicka, P., 2015. Korytarze ekologiczne a prawo i polityka ekologiczna. Korytarz ekologiczny Doliny Odry jako podstawowy element systemu przyrodniczego Wrocławia. Gospodarka w Praktyce i Teorii, 3. http://dx.doi.org/10.18778/142....
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 2300-4975 |
| ISSN: | 2300-4967 |
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
