PRACA ORYGINALNA
Różnorodność typologiczna i fizykochemiczna gleb rdzawych Puszczy Białowieskiej
1
Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Polska
2
Odział w Białymstoku, Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Polska
3
Zarząd, Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Polska
Data nadesłania: 04-09-2021
Data ostatniej rewizji: 05-11-2021
Data akceptacji: 12-11-2021
Data publikacji online: 31-12-2021
Data publikacji: 31-12-2021
Autor do korespondencji
Cezary Kabała
Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Norwida 25, 50-375, Wrocław, Polska
Instytut Nauk o Glebie i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Norwida 25, 50-375, Wrocław, Polska
Soil Sci. Ann., 2021, 72(4)143900
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Puszcza Białowieska uważana jest za jeden z najcenniejszych kompleksów leśnych w Europie, a tymczasem opublikowane informacje o jej pokrywie glebowej pochodzą z lat 60-tych i to wyłącznie z obszaru Parku Narodowego. Celem artykułu jest analiza właściwości i zróżnicowania gleb rdzawych na podstawie wyników prac siedliskowych przeprowadzonych w nadleśnictwach Białowieża, Hajnówka i Browsk, tworzących Leśny Kompleks Promocyjny Puszcza Białowieska otaczający Białowieski Park Narodowy. Dominacja piaszczystych utworów macierzystych (zlodowacenia Warty) sprzyja powszechnemu występowaniu gleb rdzawych, zajmujących ok. 39% powierzchni. Przestrzenna różnorodność tych utworów (piaski zwałowe, wodnolodowcowe, eoliczne i wydmowe, piaski pokrywowe na glinach i in.), a także częsta obecność przewarstwień oraz podłoży drobno- i gruboziarnistych, sprzyjają wykształceniu gleb rdzawych we wszystkich podtypach (brunatnych, właściwych i bielicowych). Choć gleby rdzawe badanego obszaru odznaczają się silnym zakwaszeniem profilu, niską zawartością kationów wymiennych i niskim wysyceniem kationami, właściwości te wyraźnie różnicują się pomiędzy podtypami, skutkując najwyższą troficznością gleb rdzawych brunatnych i najniższą – rdzawych bielicowych. Na zróżnicowanie właściwości fizykochemicznych w profilach oraz pomiędzy podtypami gleb rdzawych oddziałuje nie tylko rodzaj utworu macierzystego (wpływ na uziarnienie i suma kationów), ale też – bezpośrednio lub pośrednio - porastająca roślinność/drzewostan (wpływ na zawartość węgla organicznego i azotu, kwasowość hydrolityczną, pH, wysycenia kationami zasadowymi). Oznacza to, że skład gatunkowy lasu, lub szerzej, gospodarka leśna może znacząco wpływać na kierunek i intensywność transformacji gleb. Zróżnicowaniu troficznemu podtypów gleb rdzawych odpowiada zróżnicowanie dominujących na tych podtypach kategorii żyzności siedlisk: lasu/lasu mieszanego na glebach rdzawych brunatnych, lasu mieszanego na rdzawych właściwych oraz boru mieszanego na glebach rdzawych bielicowych. Podtypy gleb rdzawych wyróżnione według Klasyfikacji gleb leśnych Polski korelują z ich analogami w Systematyce gleb Polski (wydanie 6), tj. glebom rdzawym brunatnym, właściwym i bielicowym odpowiadają odpowiednio gleby rdzawo-brunatne, rdzawe typowe i rdzawe zbielicowane. Zastosowanie Systematyki umożliwiłoby jednoznaczną klasyfikację gleb o cechach przejściowych (np. gleb rdzawo-brunatnych zbielicowanych) oraz podniosło rangę klasyfikacyjną niektórych gleb z oglejeniem gruntowym, węglanami oraz gleb porolnych.
REFERENCJE (42)
1.
Andrzejczyk, T., Sewerniak, P., 2016. Gleby i siedliska drzewostanów nasiennych dębu szypułkowego (Quercus robur) i dębu bezszypułkowego (Q. petraea) w Polsce. Sylwan 160(8), 674–683.
2.
Bednarek, R., 1991. Wiek, geneza i stanowisko systematyczne gleb rdzawych w świetle badań paleopedologicznych w okolicach Osia (Bory Tucholskie). Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
3.
Bieniek, A., 2013. Gleby sandrów wewnętrznych Polski północno-wschodniej. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
4.
Boczoń, A., Kowalska, A., Ksepko, M., Sokołowski, K., 2018. Climate warming and drought in the Bialowieza Forest from 1950–2015 and their impact on the dieback of Norway spruce stands. Water 10, 1502. https://doi.org/10.3390/w10111....
5.
Brożek, S., Zwydak, M., 2010. Atlas gleb leśnych Polski. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa.
6.
Brożek, S., Zwydak, M., Lasota, J., 2008. Liczbowy indeks troficznych odmian podtypów gleb bielicowych i rdzawych. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 62(4), 7–17.
7.
BULiGL Oddział w Białymstoku, 2001, Charakterystyka gleb, siedlisk i leśnych zbiorowisk roślinnych Obrębu Ochronnego Hwoźna, Projekt Planu Ochrony Białowieskiego Parku Narodowego.
8.
Chudecka, J., Tomaszewicz, T., 2014. Ocena porolnych gleb rdzawych jako siedliska leśnego na podstawie indeksu trofizmu gleb leśnych (ITGL) i siedliskowego indeksu glebowego (SIG). Zeszyty Naukowe Inżynieria Środowiska, Uniwersytet Zielonogórski 156, 48–57.
9.
Czubaszek, R., Banaszuk, H., 2004. Wybrane właściwości gleb rdzawych na wydmach śródtorfowych w bagiennych dolinach Biebrzy i Narwi. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 55(1), 87–98.
10.
Gałka, B., Kabała, C., Karczewska, A., Sowiński, J., Jakubiec, J., 2016. Variability of soil properties in an intensively cultivated experimental field. Soil Science Annual 67(1), 10–16.
11.
IBL, 2014, Projekt „Kompleksowy monitoring dynamiki drzewostanów Puszczy Białowieskiej z wykorzystaniem danych teledetekcyjnych”, LIFE13 ENV/PL/000048.
12.
Instrukcja Urządzania Lasu, 2012. Instrukcja Urządzania Lasu, część II: Instrukcja wyróżniania i kartowania w Lasach Państwowych typów siedliskowych lasu oraz zbiorowisk roślinnych. Załącznik do Zarządzenia nr 55 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 21 listopada 2011 r. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa.
13.
IUSS Working Group WRB, 2015. World Reference Base for Soil Resources 2014, Update 2015. International Soil Classification System for Naming Soils and Creating Legends for Soil Maps. World Soil Resources Reports 106, Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), Rome.
14.
Jankowski, M., 2014. Bielicowanie jako wtórny proces w glebach rdzawych Brodnickiego Parku Krajobrazowego. [W:] Świtoniak M., Jankowski M., Bednarek R. (Red.), Antropogeniczne przekształcenia pokrywy glebowej Brodnickiego Parku Krajobrazowego. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, 9–24.
15.
Janowska, E., 2001. Geneza i właściwości gleb rdzawych na obszarze zlodowacenia środkowopolskiego. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa.
16.
Jonczak, J., 2012. Wpływ domieszki sosny w drzewostanie bukowym na intensywność wypłukiwania węgla, żelaza i glinu z poziomu organicznego i próchnicznego gleb bielicowo-rdzawych. Leśne Prace Badawcze, 73(2), 143–151.
17.
Jonczak, J., Olszak, I., Łazarczyk, A., 2013. Geneza, ewolucja i właściwości gleb niższej terasy nadzalewowej Słupi w południowej części Słupska. [W:] Jonczak, J., Kowalkowski, A., Środowisko glebotwórcze i gleby dolin rzecznych, Słupsk, 57–66.
18.
Kabała, C., Charzyński, P., Chodorowski, J., Drewnik, M., Glina, B., Greinert, A., Hulisz, P, Jankowski, M., Jonczak, J., Łabaz, B., Łachacz, A., Marzec, M., Mendyk, Ł., Musiał, P., Musielok, Ł., Smreczak, B., Sowiński, P., Świtoniak, M., Uzarowicz, Ł., Waroszewski, J., 2019. Polish Soil Classification, 6th edition - principles, classification scheme and correlations. Soil Science Annual 70(2), 71–97.
19.
Kabała, C., Łabaz, B., 2018. Relationships between soil pH and base saturation–conclusions for Polish and international soil classifications. Soil Science Annual, 69(4), 206–214.
20.
Klasyfikacja gleb leśnych Polski. 2000. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa.
21.
Konecka-Betley, K., Janowska, E., 1996. Wiek i pochodzenie osadów a niektóre procesy glebotwórcze. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 47 (suplement), 113–123.
22.
Kowalkowski, A., 1977. Wpływ różnej głębokości wody gruntowej na wilgotność i zasobność gleb rdzawych bielicowanych pod drzewostanami sosnowymi. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 28(3-4), 127–135.
23.
Kowalkowski, A., Degórski, M., 2005. Biogeomorfogeniczna odrębność górskich strukturalnych gleb rdzawych bielicowych. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich 52, 7–16.
24.
Kwiatkowski, W., Bałuk, A., Stepaniuk, M., 2011. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1: 50 000. Arkusz Hajnówka. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
25.
Lasota, J., Błońska, E., 2013. Siedliskoznawstwo leśne: na nizinach i wyżynach Polski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego, Kraków.
26.
Lasota, J., Błońska, E., 2014. Wartość siedliskotwórcza leśnych gleb niecałkowitych. Sylwan 158(1), 10-17.
27.
Lasota, J., Brożek, S., Zwydak, M., Wanic, T., 2011a. Różnorodność gleb acydofilnych lasów liściastych, świetlistej dąbrowy subkontynentalnej oraz ubogich postaci grądów. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 62(4), 73–92.
28.
Lasota, J., Brożek, S., Zwydak, M., Wanic, T., 2011b. Różnorodność gleb żyznych buczyn i grądów. Roczniki Gleboznawcze Gleboznawcze – Soil Science Annual 62(4), 93–108.
29.
Łabaz, B., Kabała, C., Bogacz, A., 2016. Problemy diagnozy troficzności siedlisk leśnych na porolnych glebach aluwialnych. Sylwan 160(8), 684¬–695.
30.
Marzec, M., Kabała, C., 2008. Gleby rdzawe i brunatne kwaśne wytworzone ze zwietrzelin granitów w Sudetach-morfologia, właściwości i systematyka. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 59(3–4), 206–214.
31.
Olszowska, G., 2018. Określenie intensywności przemian biochemicznych gleb w zależności od składu gatunkowego drzewostanu. Leśne Prace Badawcze 79(4), 327–334.
32.
Operat glebowo-siedliskowy dla Białowieskiego Parku Narodowego. 1990. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Białymstoku, maszynopis.
33.
Prusinkiewicz, Z., 1997. Ekologiczna systematyka gleb leśnych polski. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 48, 125–132.
34.
Prusinkiewicz, Z., Kowalkowski, A., 1964. Studia gleboznawcze w Białowieskim Parku Narodowym. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 14(2), 161–304.
35.
Rutkowski, P., Konatowska, M., Ilek, A., Turczański, K., Nowiński, M., Loffler, J., 2021. Występowanie gleb rdzawych na terenach leśnych zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe. Soil Science Annual 72 (in press).
36.
Rutkowski, P., Maciejewska-Rutkowska, I., 2007. Zróżnicowanie siedliskowe lasów dębowych w Nadleśnictwie Doświadczalnym Zielonka. [W:] Rutkowski P. (Red.) Hodowla dębów w Polsce–wybrane zagadnienia. Idee Ekologiczne 16, 121–133.
37.
Sewerniak, P., 2013. Bonitacja drzewostanów sosnowych w południowo− zachodniej Polsce w odniesieniu do typów siedliskowych lasu i taksonów gleb. Sylwan 157(7), 516–525.
38.
Sewerniak, P., Sylwestrzak, K., Bednarek, R., Gonet, S., 2014. Gleby porolne w lasach. [W:] Świtoniak M., Jankowski M., Bednarek R. (Red.), Antropogeniczne przekształcenia pokrywy glebowej Brodnickiego Parku Krajobrazowego. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, 43–56.
39.
Systematyka gleb Polski, wydanie 6. 2019. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego, Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, Wrocław-Warszawa.
40.
Szymański, S., 1985. Siedlisko jako podstawa planowania hodowlanego. Sylwan 129(10-11), 13-21.
41.
Uggla, H., Roszko, H., 1974. Wstępne badania gleb rdzawych w borach okolic Szczytna. Sylwan 118(10), 25–35.
42.
Zielony, R., Kliczkowska, A., 2012. Regionalizacja przyrodniczoleśna Polski 2010. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| eISSN: | 2300-4975 |
| ISSN: | 2300-4967 |
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
